Artykuły

Zaburzenia zachowania u dzieci

w wieku przedszkolnym.

Zaburzenia zachowania są pojęciem często nadużywanym i rozumianym opacznie i niejednoznacznie. Są najczęstszym powodem, dla którego dzieci są przyprowadzane do psychiatry lub psychologa. Zaburzenia zachowania zwykle traktowane są jako trudności w funkcjonowaniu dziecka, które objawia się w jego zakłócającym zachowaniu i w relacjach z innymi ludźmi. W literaturze brak jest jednolitej terminologii i klasyfikacji, często, więc, stosowane są zamienne terminy tj.: zaburzenia zachowania, nieprzystosowanie czy niedostosowanie społeczne oraz trudności wychowawcze. Każdy z wymienionych terminów odnosi się do zachowań jednostek lub grup funkcjonujących w konkretnych sytuacjach społecznych. Przy czym chodzi tu o takie zachowania, które są nieadekwatnymi, powtarzającymi się reakcjami jednostek wyrażających się w uporczywym łamaniu lub lekceważeniu podstawowych oczekiwań i norm społecznych

Na co dzień uznaje się, że zachowania, które uważamy za społecznie przystosowane powinny spełniać wszelkie potrzeby osobiste oraz wypełniać wymagania społeczne akceptowane przez społeczeństwo. Jeśli nie spełniamy właściwie powyższych funkcji, mówi się wówczas o zaburzeniach zachowania.

Ze względu na zaburzenia zachowanie możemy wyróżnić:

DZIECI TRUDNE DO WSPÓŁDZIAŁANIA

Są to zazwyczaj dzieci, które prawidłowo rozwijają się pod względem fizycznym jak i umysłowym. Trudno im jednak w grupie rówieśniczej przystosować się i podporządkować zasadom i regułom panującym w grupie. Postawa egocentryczna utrudnia współdziałanie z innymi dziećmi. Narzucanie rówieśnikom swej woli bądź niechęć do wspólnej zabawy, w której obowiązują konkretne reguły stwarzają problem często nie do pokonania. Problemem staje się podporządkowanie regułom i wykonywanie poleceń. Praca z takim dzieckiem jest bardzo trudna i wymaga wielkiej cierpliwości pedagoga, gdyż utrudniony jest przekaz i kontakt z takim dzieckiem. W pełni nie można wykorzystać drzemiącego w nim potencjału i możliwości umysłowych. Brak znajomości zasad czy postepowania z dzieckiem sprawiającym problemy staje się przyczyną narastania zaburzeń. Pogłębia się to poprzez „przymykanie oka” na chwile sytuacji mających miejsce w codziennym postępowaniu. Wiele zachowań jest akceptowanych przez otoczenie. Rodzice pozwalają, na co raz więcej, nie egzekwują wykonywania poleceń, często są „gołosłowni”, a dzieci taką postawę rodziców bardzo chętnie wykorzystują, często na przekór, celowo łamiąc przyjęte normy. Zdarza się również tak, ze dziecko zna i pamięta, jakie są zasady i normy postępowania, ale sprawdza na ile może sobie pozwolić, bądź chce coś wymusić, osiągnąć. Takie działania i zachowania są świadomym działaniem dziecka. Przeciwnie nie możemy mówić o świadomym działaniu dziecka, kiedy zachowanie jego wynika z objawów – lęku, zespołu nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) itp.

DZIECI Z ZACHOWANIAMI NERWICOWYMI

Wszelkie zachowania nerwicowe wynikają z chorobliwego lęku przed przystosowaniem się do warunków i wymagań otoczenia. Ciągły stres staje się przyczyną zaburzeń zachowania. Możemy też się spotkać z twierdzeniem, że przyczyną powstawania nerwicy są urazy psychiczne. Mogą na to wpływać nagłe i ostre sytuacje stresowe, bądź utrzymujące się konfliktowe sytuacje jak też przewlekłe i często powtarzające się sytuacje w życiu dziecka, które to niekorzystnie wpływają na jego psychikę . Główną przyczyną powstawania nerwicy jak też jej objawem jest lęk, określany jako bardzo silny stan napięcia w sytuacjach zagrażających podstawowym wartościom osobowości. Charakteryzuje się to ciągłym poczuciem zagrożenia, bezradnością, niepokojem i bezsilnością. Dziecko często nie jest w pełni świadome źródła i przyczyny wywołującej taki stan zagrożenia. Często wraz z lękiem pojawia się strach, z tą różnicą, że jest on reakcją na konkretne, realnie zagrażające bodźce. W sytuacjach, które wzbudzają lęk organizm ludzki uruchamia cały szereg mechanizmów tzw. obronnych, które są ochroną przed bezpośrednim przeżywaniem lęku. Dziecko na przykład często boi się pójść do przedszkola, czy też boi się ciemności lub jakiegoś zjawiska przyrody wówczas może objawić się to bólami brzucha, wymiotami, bólami głowy itp. Są to sytuacje trudne, z którymi dziecko nie potrafi poradzić sobie samo. Często zdarza się, że przyczyną tych lęków może być jakiś konflikt, trudna sytuacja rodzinna czy też strach przed karą.

Dzieci, które nie są odporne na stres, ciężko przystosowują się do nowych warunków, są płaczliwe, wrażliwe, mało aktywne mogą pojawić się lęki nocne, które powodują zaburzenia snu. Takie dziecko ma problem z zaśnięciem, jego sen jest niespokojny bądź też często budzi się w nocy. Temu wszystkiemu bardzo często towarzyszy moczenie nocne, które uznawane jest za najczęściej występujący rodzaj zaburzeń dziecięcych.

Wśród dzieci nerwicowych zaobserwować też możemy występujące zaburzenia łaknienia. Są one bardzo często objawem zaburzeń emocjonalnych. Jest to protest przeciwko dorosłym, którzy nie zwracają uwagi na to, że dziecko nie chce jeść niektórych pokarmów. Zaburzenia łaknienia mogą mieć podłoże w sytuacjach powodujących zmiany w życiu dziecka. Dziecko w ten właśnie sposób próbuje nam coś powiedzieć, zwrócić na siebie uwagę, chce abyśmy poświęcali mu więcej uwagi, miłości i czasu.

Bardzo często występującym objawem zaburzeń u dzieci nerwicowych jest jąkanie. Pojawia się to nagle. Powodem wystąpienia jąkania może być jakiś uraz psychiczny, traumatyczna sytuacja bądź utrzymujące się przez dłuższy czas jakieś niesprzyjające dziecku sytuacje. Jąkanie jest rezultatem napięć emocjonalnych, które staje się przyczyną ciągle zaburzonego życia emocjonalnego. Leczenie jąkania jest bardzo trudne, gdyż pracować trzeba nie tylko z dzieckiem, ale również z dorosłym a nawet całą rodziną. Należałoby rozpocząć od zapewnienia spokoju i życzliwej atmosfery domowej, jak też obniżenia napięć czy konfliktów. Terapia i wszelkie oddziaływania powinny mieć większy zasięg. Jeśli dziecko chodzi do przedszkola, należałoby go objąć opieką również w przedszkolu, tak by złagodzić skutki znerwicowania.

Obok wyżej wymienionych dolegliwości występują też tiki. To nagłe niepodlegające świadomej kontroli i mimowolne wyładowania ruchowe różnych grup mięśniowych wywołane silnymi przeżyciami wywołanymi sytuacjami konfliktowymi, które wyrażają się w postaci mrugania oczami czy grymasem twarzy.

DZIECI ZAHAMOWANE PSYCHORUCHOWO

O dzieciach, które mają trudności w kontaktach z innymi ludźmi, są nieśmiałe i lękliwe, mówimy że są zahamowane psychoruchowo. Nie zauważymy u nich samodzielności, są bierne i brak im zaradności. Każda trudna sytuacja i doświadczanie czy przeżywanie negatywnych uczuć powoduje ograniczenie aktywności. Nowe sytuacje i osoby budzą w nich lęk, dziecko staje się ciche i wycofane. Bywa jednak tak, że zmieniają swoje zachowanie w zależności od sytuacji, w jakiej się znajdują. Niska samoocena powoduje, że, są zrezygnowane, niepewne swoich umiejętności i możliwości. Boją się odrzucenia uczuciowego. Napotykając jakąkolwiek trudność szybko porzucają rozpoczęte zadanie, często płaczą. Wszelkie zadania jakie przed nimi stają są trudne do samodzielnego pokonania, boją się samodzielnie podjąć jego rozwiązania – proszą o pomoc innych , nie wierząc we własne siły i możliwości. Dzieci zahamowane psychoruchowo są na ogół grzeczne i małomówne czy powściągliwe. Męczy je ruchliwość rówieśników i hałas, stronią od towarzystwa innych dzieci.

Mianem dzieci zahamowanych psychoruchowo określa się te, u których zaobserwować możemy trudności w kontaktach społecznych, bądź u których widoczna jest obniżona aktywność ruchowa. Możemy wówczas wyodrębnić cztery grupy takich dzieci. Jako pierwsze wyróżnić możemy dzieci tzw. „zmotywowane - napięte”, których charakterystyczną cechą jest ogromna skrupulatność i przesadna staranność podczas wykonywania jakichkolwiek zadań. Niepewne swych umiejętności bardzo mocno przeżywają sytuacje, w których nie będą mogli się wykazać. Są to zazwyczaj dzieci, które są bardzo mocno związane z matką. To samo dziecko, które w grupie jest ciche i wycofane w domu potrafi być ożywione i ruchliwe.

Kolejna grupa, to dzieci „podporządkowane - uległe”. Na ogół są one grzeczne, małomówne, posłusznie wykonują wszystkie polecenia. Chętnie służą pomocą kolegom, są uczynne. W stosunku do dorosłych są nieśmiałe i nieufne. Podłożem takiego zachowania może być słaba więź emocjonalna z matką.

Kolejna grupa dzieci, to dzieci z obniżoną samooceną – zrezygnowane. Ich charakterystyczna cechą jest bierność zarówno w szkole, jaki i w domu. Mają niskie poczucie własnej wartości. Jeśli na swej drodze spotykają jakąś trudność szybko się zniechęcają. Gdy czegoś nie są pewne wolą prosić o pomoc, niż samodzielnie próbować je wykonać. Są apatyczne, wszelkie powierzone im czynności wykonują powolnie. Często są przygnębione i smutne. W stosunku do nich rodzice są niezmiernie krytyczni. Pomimo, że ich kochają, nie okazują swej miłości, prezentują postawę dezaprobaty.

Dzieci nadwrażliwe – asteniczne, to takie, które nie okazują swoich przeżyć, są skryte i powściągliwe. Na ogół są to samotnicy. Przebywanie wśród hałasujących rówieśników jest dla nich męczące. Bardzo często zdarza się, że dzieci te pochodzą z rodzin rozbitych, gdzie matki obarczają dziecko bagażem własnych przeżyć.

Dzieci zahamowane psychoruchowo raczej nie sprawiają kłopotów wychowawczych. Cierpią samotnie, pozostawione samym sobie, często niedostrzegane przez dorosłych. Kiedy spotkamy takie dziecko powinniśmy na nie zwrócić szczególną uwagę. Powierzone zadania powinny być do ich możliwości. Należy takim dzieciom zapewnić poczucie bezpieczeństwa i akceptacji. Kategorycznie nie możemy porównywać go z innymi dziećmi, czy publicznie zawstydzać, ponieważ dziecko może zupełnie wycofać się z i tak niewielkiej aktywności.

 DZIECI LĘKLIWE I NIEŚMIAŁE

Są to dzieci, u których nowe sytuacje, osoby czy przedmioty wywołują strach. Dziecko wówczas staje się nerwowe, nie może zasnąć lub zrywa się ze snu, z kolei inne są nieśmiałe lub lękliwe. Ciągle towarzyszą mu strach i oczekiwanie na przykrą dla niego sytuację. Stan ciągłego niepokoju staje się bazą ciężkiego schorzenia, jakim jest nerwica. Ciągły stan napięcia i lęku może doprowadzić, że dziecko zacznie zachowywać się nieadekwatnie do sytuacji, jest niegrzeczne, niepewne tego co robi, wybuchowe a czasem nawet agresywne. Dzieci bardziej wrażliwe silnie przeżywają sytuacje zagrażające innym ludziom, bohaterom bajek, opowiadań itp. Dzieci nieśmiałe pozbawione są pewności siebie, rosną w ciągłym poczuciu mniejszej wartości brak im zaufania do własnej osoby. Dzieci te trudno nawiązują przyjazne kontakty z rówieśnikami, czują się osamotnione, myślą o sobie, że są niegrzeczne, gorsze. Narażone są na krytykę, wyśmiewanie, obawiają się kompromitacji. Powierzone im role, czynności i zadania wykonują na wysokimi poziomie popychane presją sprostania wymaganiom dorosłych. Ciągły lęk ugruntowuje w dziecku nieśmiałość, co ogranicza próby podejmowania samodzielnych działań, hamuje aktywność, która jest potrzebna do prawidłowego rozwoju. Stojąc ciągle na uboczu dzieci zaczynają myśleć, że są gorsz a przez to mniej lubiane. Ich marzenia. Ich potrzeba i dążenie do kontaktów z innymi dziećmi jest bardzo silna, lecz trudno jest im się przełamać i chętnie uczestniczyć w zajęciach grupowych inspirowanych lub koordynowanych przez dorosłych.

DZIECI OBOJĘTNE UCZUCIOWO

Dzieci obojętne uczuciowo maja problemy w nawiązywaniu kontaktów uczuciowych zarówno z rówieśnikami jak i dorosłymi. Problem stanowi także współodczuwanie radości i smutków innych osób. Z mimiki twarzy takiego dziecka trudno jest odczytać radość i smutek, jest mało ekspresywna. Swoja wrogą i złośliwą postawą prezentują wrogi stosunek do otoczenia. Trudność stanowi utrzymanie kontaktu wzrokowego z rozmówcą. Uczucia innych są im obojętne, nie chcą angażować się uczuciowo w obawie odtrącenia. Jest to niejako forma protestu i krzyku rozpaczy, po którym następuje czas obojętności uczuciowej, w którym to dziecko staje się egoistyczne, niezdolne do okazywania uczuć, apatyczne. Nawiązanie jakiejkolwiek więzi emocjonalnej jest krokiem trudnym do pokonania. Takim dzieciom należy nieustannie stwarzać możliwość uczuciowego kontaktu, najlepiej z jedną i ta samą osobą, która na początku może być np. terapeuta.

DZIECI NADPOBUDLIWE

Są to dzieci, które cechuje wzmożona aktywność i impulsywność połączona z uporem w działaniu. Dzieci skore do bójek, dokuczające innym dzieciom i trudno współpracujące z rówieśnikami, czy niespokojne określane są mianem nadpobudliwych. Męczy je praca umysłowa i szybko zniechęcają się do wszelkich zajęć. Skupienie uwagi na wykonywanym zadaniu wymaga dużego wysiłku, co sprawia, ze zainteresowanie nową sytuacją szybko mija. Stają się nieuważne, robią dużo zamieszania, są rozbiegane, krzykliwe i pobudzone. Potrzebna jest im ciągła zmiana i nowe zabawy pobudzające ciekawość i zainteresowanie. Nadpobudliwość ma także ogromny wpływa na sferę poznawczą dziecka. Takim dzieciom trudniej jest się i przyswajać materiał, gdyż na dłużej nie mogą skupić uwagi. Wszelkie otaczające odgłosy są odbierane jednakowo, brakuje im selekcji, przez co dziecko rozprasza się, wybija z rytmu, wpada w dezorientację i zapomina, o czym była mowa przed chwilą. Te same czynności raz wykonuje dobrze a innym raz źle. Niektóre wydarzenia powodują gwałtowne zachowanie dzieci. Stają się wrażliwe na punkcie swojej osoby. Mogą gwałtownie reagować złością lub płaczem, a w innym przypadku czują lęk czy skrępowane. Zjawisko nadpobudliwości wzrasta, kiedy rozpoczyna się nauka w szkole a dziecko nie było poddane terapii. Budzi to wiele kłopotów wśród nauczycieli jak i rodziców. Nastręcza to wielu kłopotów i trudność podczas nauki. Wykonanie jakiegoś zadania staje się powodem złości, rezygnacji, niekontrolowanych zachowań, podczas gdy u innych dzieci nie wywołują one tak gwałtownych reakcji.

Charakterystyczną cechą dzieci z nadpobudliwością jest słaby układ nerwowy. Dzieci są niewytrwałe w swoim działaniu i szybko się nudzą. Ogromny wpływ na taką postawę ma postępowanie rodziców. Matki zazwyczaj są pobłażliwe a ojcowie rygorystyczni. Sprawia to, iż relacje dziecka z dorosłym stają się nieprawidłowe. Ciągłe krzyki, nieodpowiednie zachowanie, upór i brak cierpliwości, groźby powodują utrudniony kontakt z dorosłymi. Wówczas dorosły powinien zachować spokój i cierpliwość, gdyż zniecierpliwienie i surowe postępowanie wzmaga negatywną postawę dziecka. Rodzic czy nauczyciel musi panować nad swoimi emocjami, powinien być cierpliwy i spokojny. Każdy dzień powinien być zorganizowany tak samo, powinien mieć wypracowany i przestrzegany schemat dnia. Posiłki, czas na naukę i zabawę, odpoczynek powinien odbywać się o tych samych porach dnia. Takie konsekwentne postępowanie, opanowanie, cierpliwość, spokój, łagodzenie konfliktów są podstawą do łagodzenia a w końcu do dalszego niedopuszczania rozwoju czy nasilenia nadpobudliwości.

DZIECI AGRESYWNE

Wraz z zaburzeniami zachowania dość często pojawia się pojęcie czy też problem agresji. Najczęściej podawana definicja agresji określa zachowania ukierunkowane na zadawanie cierpienia innemu człowiekowi. Rozumiemy to też, jako działania, które bezpośrednio prowadzą do wyrządzania krzywdy innej osobie bądź też prowadzące do niszczenia jakiejś rzeczy, mienia. Nie chodzi tu o dziecko, które dyskutuje z nauczycielem czy rodzicami, lecz o takie, które szukają towarzysza do walki i bicia.

Agresywne dziecko jest nieufne i wrogo nastawione do innych. Często, jako pierwsze atakuje nie mając wielkiego powodu, zadawanie bólu innym sprawia mu przyjemność. Przyjęte normy społeczne przyswajają z trudnością, są niewytrwałe w zabawie i nauce. Codzienne sytuacje sprawiają u dziecka nagromadzenie się negatywnych emocji, przez co ujawniają się one w psychice dziecka często pod postacią lęków, zaburzeń snu lub nadpobudliwości. Nagromadzenie się negatywnych uczuć i niemożność ich rozładowania, zaburza zachowanie dziecka. Rzutuje to, na jego kontakty społeczne. Dziecko staje się bierne, skoncentrowane na własnej osobie, zachowuje się nieadekwatnie do zaistniałej sytuacji. Swoim zachowaniem wywołuje konflikty, naśmiewa się i dokucza rówieśnikom, niszczy i psuje przedmioty, dochodzi nawet do tego, że dręczy zwierzęta. Narzuca swoje zdanie lub formy zabawy. Agresywne zachowania nie zawsze są skierowane na osobę, która wywołała agresję, lecz cechują się one uszkadzaniem lub wyrządzeniem komuś krzywdy, w rezultacie powodując szkody, cierpienie i ból.

Podsumowując powyższy podział zaburzeń zachowania należy pamiętać, że nie każde dziecko, które, na co dzień sprawia problemy czy kłopoty należy postrzegać je i klasyfikować, jako „przypadek zaburzeń zachowania”. Istnieje wiele przyczyn trudnych zachowań, które nie świadczą wcale o istnieniu zaburzeń zachowania.

Dzieci, u których obserwujemy zaburzenia zachowania są na ogół dobrze rozwinięte pod względem fizycznym i umysłowym. Trudno im jednak w grupie rówieśniczej przystosować się i podporządkować. Współdziałanie utrudnia postawa egocentryczna, infantylizm, narzucanie innym swojej woli, niechęć do wspólnych zabaw, w których obowiązują ustalone reguły. Objawiać się to może brakiem równowagi psychicznej, płaczliwością, okazywaną złością i niepohamowanym gniewem. Charakterystyczny może tu być brak cierpliwości, wytrwałości czy niechętny stosunek do pracy, którą zaczynają, ale nie kończą. Dzieciom na ogół trudność sprawia wykonywanie poleceń, a zakazy są dla nich abstraktem. Robią akurat to, na co mają ochotę. W zachowaniu ujawniają cechy, które utrudniają pracę z nimi i nad mini.

Dla rozwoju zaburzeń emocjonalnych ogromne znaczenie ma środowisko społeczne dziecka i jego rodzina. Niewłaściwe funkcjonująca staje się przyczyną wielu zaburzonych zachowań dziecka.

Istotnym elementem środowiska rodzinnego jest jego struktura oraz warunki bytowe. Na rozwój i wychowanie dziecka wpływa postawa rodzicielska oraz ich wzajemne relacje. Aby dziecko miało zapewniony prawidłowy rozwój emocjonalny musi mieć poczucie akceptacji i miłości. Tylko ci rodzice, którzy prezentują taką postawę są w stanie zaakceptować dziecko takim, jakim ono jest.

Bardzo duże znaczenie dla rozwoju dziecka ma środowisko przedszkolne a w późniejszym czasie także szkolne. Stymulują one rozwój dziecka, ukierunkowują jego rozwój społeczny i uczuciowy. Czasami zdarza się, że przedszkole czy szkołą może stać się również przyczyną nieprawidłowości rozwojowych. Zależy to od cech osobowości oraz warunków natury psychicznej, rozwijanych przez te instytucje.

Względem każdego dziecka zaburzonego emocjonalnie po rozpoznaniu przyczyn należy przy ścisłej współpracy z najbliższą rodziną zastosować odrębne i indywidualnie dostosowane metody wychowawcze. Nie może się to tylko ograniczać do zebrań czy rozmów indywidualnych prowadzonych podczas spotkań w placówce. Nauczyciel nie może informować rodziców tylko o złych i nagannych zachowaniach dziecka, niejednokrotnie obwiniając rodziców o taki stan.

Poszukując przyczyn zaistniałych zaburzeń zachowania należałoby wskazać na wrodzone i społeczne przyczyny ich powstania. Zdarza się, że zalążek zaburzeń zachowania ma już miejsce w życiu płodowym dziecka, gdzie dochodzi do uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, bądź też w trakcie porodu. Mają one ogromny wpływ na późniejsze życie dziecka, które ma trudności w przystosowaniu się, nawiązywaniu kontaktów, stają się podatne na wszelkie czynniki nerwicotwórcze. Złagodzić negatywne zachowania może dobrze funkcjonujące środowisko rodzinne i lokalne, w którym to dziecko spędza większość swojego życia. Dom rodzinny jest naturalnym i najbliższym środowiskiem społecznym dziecka. Zaspokaja ona psychiczne i biologiczne potrzeby, jest przekazuje pozytywne doświadczenia. Źle funkcjonujące środowisko rodzinne czy lokalne może się jednak stać źródłem i przyczyną wielu trudności wychowawczych, które narastają wraz z rozwojem i wiekiem dziecka. To właśnie rodzina i najbliższe środowisko społeczne, lokalne ma decydujący wpływ na rozwój dziecka. Istotną rolę odgrywają też warunki bytowe, atmosfera panująca w domu, postawy rodziców i ich wzajemne kontakty, więzi emocjonalne łączące członków rodziny, oraz ogólnie panująca atmosfera. Wszystko razem wzięte wywiera wpływ na postawę i zachowanie dziecka. Dziecko doświadczając ciągłej krytyki, będąc ośmieszanym czy niedowartościowany zacznie traktować najbliższych, jako wroga, zaczną maleć więzi emocjonalne, przez co dziecko będzie prezentować negatywne postawy i zachowania. Wśród takich rodzin często stosowanymi środkami wychowawczymi są kary cielesne i psychiczne. Rodzice są niesłowni i niekonsekwentni w swoim postępowaniu. Stawiane wymagania są za wysokie, by dziecko mogło im sprostać. Brak poczucia nieakceptacji i miłości prowadzi do utraty poczucia bezpieczeństwa. Sytuacją niesprzyjającą rozwojowi dziecka jest zła sytuacja materialna rodziny, trudne warunki bytowo - mieszkaniowe czy alkoholizm. Sprzyjają one powstawaniu konfliktów, nieporozumień czy napięć. Do tego często dochodzi mała dbałość o rozwój psychofizyczny, niedożywienie i zaniedbanie. To dodatkowo obciąża system nerwowy dziecka często powodując zahamowanie czy wzrost agresji. Dziecko wzrastając w ciągłej atmosferze negatywnych bodźców czuje się niespokojne, bezradne i zagrożone odczuwając lęk. Często staje się obiektem manipulacji dorosłych. Negatywnych przyczyn zachowania doszukiwać się możemy w wieku czy płci dziecka. Tłumaczymy to tradycjami kulturowymi naszego społeczeństwa, które wskazuje na inne normy zachowań, które obowiązują dziewczynki, a inne chłopców. Zachowania akceptowane u chłopców są nieakceptowane wśród dziewczynek i na odwrót. Podobnie jest w sytuacji, gdy na świat przychodzi młodsze rodzeństwo, a starsze dziecko schodzi na dalszy plan, musi we wszystkim ustępować, spadają na nie nowe obowiązki bądź ponosi odpowiedzialność na niepopełnione czyny. Jest starsze, więc powinno być odpowiedzialne. To budzi u dziecka frustrację i zaostrza negatywne zachowania, bo w musi odreagować stres i często dźwiganie odpowiedzialności, która powinna ciążyć na rodzicach a nie dziecku. Dzieci wrażliwsze, słabsze emocjonalnie, o mniej odpornym systemie nerwowym mocniej i szybciej zareagują na nieprawidłowe sytuacje środowiskowe, a co za tym idzie łatwiej dochodzi u nich do rozwoju zaburzeń emocjonalnych.

Podsumowując, można stwierdzić, że rozwoju zaburzeń zachowania u dziecka możemy dopatrywać się we rodzonych i społecznych czynnikach, które są nierozerwalnie połączone ze sobą. Reakcje rodziców na negatywne zachowanie dziecka są często niewłaściwe, tym samym powodując u dziecka stan zagrożenia i lęku, co z kolei skutkuje nieprawidłowym zachowaniem dziecka. Tworzy się, więc błędne, koło, które polega na wzajemnym wzmacnianiu obopólnych nieprawidłowych kontaktów.

Zauważywszy jakikolwiek stan budzący nasz niepokój nie powinniśmy czekać, a tym samym odkładać wizyty u specjalisty. Wcześnie wykryte objawy i przyczyny zaburzonego zachowania dzieci oraz odpowiednio wcześnie podjęta terapia, zwiększają szansę na częściowe lub całkowite wyeliminowanie zaburzeń zachowania.